Nowy Rok - odnawianie czasu i świata.

W Sylwestra bawimy się, spisujemy postanowienia noworoczne, O północy czasem myślimy o życzeniach do spełnienia. Zaraz po północy składamy sobie wzajemnie życzenia. Jest też przesąd, że jaki będzie pierwszy dzień Nowego Roku, taki będzie cały następny rok. Ważne, kogo zobaczymy, co zjemy itp. Wszystko z przymrużeniem oka, lecz nie zawsze tak było. Początek roku ma ugruntowanie mityczne, a mit o początku jest jednym z ważniejszych.

Czas, symbole i Boże Narodzenie.

CZAS ŚWIĘTY I ZWYKŁE PRZEMIJANIE

Dla człowieka religijnego czas nie jest jednorodny. Dzieli się on na zwykłe, przemijające trwanie w czasie oraz na czas święty. Nie ma oczywiście ciągłości pomiędzy tymi dwoma czasami, lecz człowiek religijny potrafi między nimi przechodzić za pomocą rytuałów obecnych np. w obchodzonych świętach. Uczestniczenie w świętach oznacza m. in. na wyjściu ze zwykłego przemijania i wejściu w czas mityczny, uobecniony w święcie. Czas mityczny jest zawsze taki sam, jest to właściwie ciąg wieczności lub wieczna teraźniejszość. Wszędzie kalendarz sakralny polega na okresowym powracaniu tych samych sytuacji prapoczątku. Gdy człowiek religijny bierze udział w owych uobecnieniach czasu świętego, może ponownie przemienić swoją egzystencję i dostroić ją do boskiego modelu. Ten powrót do źródeł tego, co święte, a więc rzeczywiste, ratuje ludzką egzystencję przed nicością i śmiercią.

Od kiedy tradycja Bożego Narodzenia?

Podobno pierwsi chrześcijanie Bożego Narodzenia nie świętowali.
Najstarsza wzmianka o świętowaniu Bożego Narodzenia w Rzymie pochodzi dopiero z 336 r.
Wcześniej w okolicy obecnego Bożego Narodzenia uroczyście obchodzono jedynie Epifanię (Święto Trzech Króli) czyli Pokłon Mędrców lub Magów. W tamtym czasie nie należy mówić jednak o Królach, bo Trzej Królowie to tradycja średniowieczna. W Ewangelii Św. Mateusza występują jako Mędrcy ze Wschodu, μάγοι (magoi) po grecku, jak również magowie w tradycji łacińskiej.

Choinka, zaświaty, prezenty i światło.

Popatrzmy na okres świąt Bożego Narodzenia z perspektywy antropologii kultury.
Z tej perspektywy Dzień Św. Łucji 13 grudnia rozpoczyna czas świętowania wokół przesilenia zimowego, święto Trzech Króli zamyka ten okres. Św. Łucja personifikuje kult światła. Zrozumiałe więc, że to święto jest popularne w Skandynawii, czyli w rejonie o większych zimowych ciemnościach, niż nasze.
Przejdę w takim razie do następnego punktu, a będzie nim choinka.

Choinka do Polski przyszła na przełomie XVIII/XIX w. z Niemiec. Weszła gładko, bo nawarstwiła się na nasze podłaźniczki. Podłaźniczka to czubek świerka, jodły lub sosny, zawieszony pod sufitem i udekorowany. Forma trochę inna lecz sens symbolu pozostał - żywa zieleń jako symbol życia. Drzewa iglaste są zielone nawet w największy mróz, gdy w grudniu światła jest niewiele, wiec symbol idealny. Pierwsze choinki ubierali w domach warszawscy mieszczanie.

WIGILIA I DUSZE

Co się kryje za Świętym Mikołajem?

XIII-wieczne przedstawienia Św. Mikołaja z Góry Synaj.

Zdjęcie pochodzi z Wikipedii.

Św. Mikołaj - przed wiekami niezwykle popularny święty nie podzielonego jeszcze Kościoła. Żył w IV w. Był biskupem Miry (dziś Demre) na południowym wybrzeżu Azji Mniejszej, obecnie w Turcji. Słynął z dobroczynności.  Wg tradycji zmarł 6 grudnia około 342 r. Jako święty chronił dobytek ludzki oraz bronił przed wilkami i wilkołakami. Pewnie robi to nadal. Jego relikwie są w Bari w pd. Włoszech.

Sztuka miasta sprzed 13 tysięcy lat.

Tell Qaramel to osada, właściwie miasto, którego początki są datowane na 11 tys. lat przed Chrystusem. Powstało ono na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych i handlowych na terenie, który dzisiaj znajduje się w pn.-zach. Syrii. O gospodarce miasta było w poprzednim wpisie [klik], teraz dla uzupełnienia tematu zajmę się sztuką.

Najdawniejsze miasta, orkisz, owce i kozy.

Obszar żyznego półksiężyca to teren ciągnący się od Egiptu poprzez Palestynę i Syrię po Mezopotamię. 11 tys. lat przed Chrystusem panował tam bardzo dogodny suchy śródziemnomorski klimat, ze strefą lasów wiecznie zielonych, z roślinami dającymi owoce o wysokiej zawartości białka. Dziko rosła tam pszenica i jęczmień. Pasły się dzikie owce i kozy.

Na terenie Tell Qaramel, stanowiska archeologicznego w pn. Syrii, odkryto stałą osadę z 11 tysiąclecia przed Chr., ze stabilną zabudową w postaci kolistych domów z kamiennymi fundamentami, czasem z podłogami wylepianymi gliną, z urządzeniami gospodarczymi (np. żarna) stojącymi na podłodze w stałym miejscu. Obok domów znajdowały się jamy gospodarcze na zasoby. Towarzyszą temu groby pod podłogami domów lub w jamach w bezpośrednim sąsiedztwie domów. Zmarli wyposażani byli w żarna, ornamentowane naczynia kamienne, rozcieracze, tłuczki do moździerzy.

Kujawskie cmentarzyska megalityczne.

Pierwszy tydzień listopada, przedwczoraj były Zaduszki. Pozwolę więc sobie pozostać w pasującym do tego klimacie i zaprezentuję cmentarzyska megalityczne z Kujaw, datowane na IV i III tysiąclecie przed Chrystusem.
Jak już wspominałam, na terenie trzech cmentarzysk są ładne rezerwaty archeologiczne. Rezerwaty są całoroczne, idealne wręcz na spacer w pogodny listopadowy dzień. Dodatkowo nastrój późnej jesieni wydaje się sprzyjać refleksji nad osadzeniem w świecie ludzi sprzed 6 tys. lat.

WIETRZYCHOWICE

Rzut oka na fragment rezerwatu.

Pradzieje w zaświatach

1 listopada - święto pamięci o przodkach. Tym razem napiszę o bardzo dawnych przodkach. Trudno będzie postawić świeczkę na ich grobach lecz mogę opisać, jak o nich zadbano, gdy odchodzili w zaświaty.

Neandertalczyk

Zacznę od neandertalczyka właśnie. W końcu po utracie wiary w jego pokrewieństwo z nami okazało się, że 2 - 4 % z nas nosi jego geny. W dodatku jest się czym chwalić, ponieważ odnajdywane groby świadczą o jego życiu duchowym, a także "człowieczeństwie" w wielu przypadkach większym, niż u homo sapiens sapiens, na przykład:

•  W Le Moustier na pd Francji znaleziono szczątki neandertalczyka ułożonego w pozycji skurczonej na boku, a jego ciało posypano czerwoną ochrą. Pod głową miał poduszkę z krzemieni, a wokół leżały porozrzucane, osmalone szczątki bydła, jakby złożonego w ofierze.
• W Teszik Tasz w Uzbekistanie odkryto pochówek neandertalskiego chłopca sprzed 100 tys. lat, któremu do grobu włożono rogi koziorożca, otaczające parami jego zwłoki.
• Tzw. Starzec z La Chapelle ostatnie swoje lata przeżył pod opieką /rodziny/społeczności, ponieważ silny reumatyzm powykręcał jego ręce i nogi, nie pozwalając na samodzielne funkcjonowanie. Jego kości zachowały się do dzisiaj.
• 60 tys. lat temu został pochowany inny neandertalczyk, który też mógł przetrwać jedynie dzięki pomocy innych. Miał on zagojony dawny uraz głowy, przez który oślepł na jedno oko, a ponadto zaleczone urazy, skutkiem których miał bezwładne prawe ramię, dodatkowo amputowane powyżej łokcia. Pochówek tego neandertalczyka odkryto w jaskini Szanidar w irackich górach Zagros.
• W tej samej jaskini francuska archeolog Arlette Leroi-Gourhan odkryła obfite ślady pyłku kwiatowego wokół grobu innego, młodego neandertalczyka. Analiza tego pyłku wykazała, że młodego neandertalczyka ułożono na posłaniu z kwiatów, np. prawoślazu i innych roślin używanych dziś w ziołolecznictwie.

Niesamowita Ponurzyca

Jest to malownicza osada na terenie Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Podobno nazwa pochodzi od tego, że domostwa niczym "po norach" kryją się w zagłębieniach terenu, a wokół snują się mgły z mokradeł. W starych opowieściach jest o czarcie z Czarciego Dołu i Czarcich Kamieniach na jednej z okolicznych wydm lub o Czarcich Kościołach w pobliżu. No cóż, to tylko legendy. Poza tym piękne lasy wokół.
Z tym, że

Polskie kręgi w zbożu

Podwójny krąg nad jez. Skrzynka w Wenecji koło Biskupina.

Ukazuje go roślinność na innym etapie wegetacji niż ta na otaczającym polu.

Zdjęcie lotnicze pochodzi z planszy w muzeum w Biskupinie.

W całej Europie odkryto na razie ponad 100 podobnych kręgów, przy czym na terenie Polski znaleziono kilka. Nazywa się je rondelami.
Ten znad jez. Skrzynka jest w tej chwili najbardziej wysunięty na pn - wsch ze wszystkich tego typu obiektów.

Jaki napój przywiózł Sobieski spod Wiednia?

Odpowiedź brzmi: kawę.
Przywieziono ją do Polski jako zdobycz wojenną z Odsieczy Wiedeńskiej w 1683 r. Król Jan III Sobieski bardzo lubił ten napój chociaż inni uważali go za niesmaczny, a nawet wręcz szkodliwy.

Co kiedyś pili u nas ludzie?

No więc co pili ludzie "bardzo dawno temu", np. w czasach przedpiastowskich?
Wodę?
Tylko, gdy było źródło w pobliżu, bez tego można było zatruć się paskudnie.
To może mleko?
Hmmm... Dorośli raczej nie, mleko piły głównie dzieci.

Sarmaci a Polacy

Zacznę od atrakcyjnej opowieści z „Dziejów” Herodota, Księga IV, pt 110-117:

„O Sauromatach taka krąży wieść. Kiedy Hellenowie prowadzili wojnę z Amazonkami, wtedy wedle podania Hellenowie, odniósłszy zwycięstwo w bitwie pod Termodontem, odpłynęli na trzech okrętach z wszystkimi Amazonkami, jakie zdołali żywcem pochwycić; te jednak na pełnym morzu rzuciły się na mężów i wymordowały ich. Ale ponieważ nie znały się na okrętach i nie umiały posługiwać się ani sterem ani żaglem, ani wiosłem, więc po wycięciu mężczyzn gnane były falą i wiatrem, aż dostały się do Kremnoj nad Jeziorem Meockim. Kremnoj należy do ziemi wolnych Scytów. Tu wysiadły Amazonki z okrętów i ruszyły pieszo do zamieszkanego kraju. Napotkawszy pierwsze stado koni, porwały je, dosiadły i łupiły dobytek Scytów.”