Pierwszy tydzień listopada, przedwczoraj były Zaduszki. Pozwolę więc sobie pozostać w pasującym do tego klimacie i zaprezentuję cmentarzyska megalityczne z Kujaw, datowane na IV i III tysiąclecie przed Chrystusem.
Jak już wspominałam, na terenie trzech cmentarzysk są ładne rezerwaty archeologiczne. Rezerwaty są całoroczne, idealne wręcz na spacer w pogodny listopadowy dzień. Dodatkowo nastrój późnej jesieni wydaje się sprzyjać refleksji nad osadzeniem w świecie ludzi sprzed 6 tys. lat.
WIETRZYCHOWICE
Rzut oka na fragment rezerwatu.
Wietrzychowice to miejscowość niedaleko Izbicy Kujawskiej. Okolica bardzo ładna, odpoczynkowa. Czy była też taka 6 tys. lat temu? Tak czy siak ten rejon wybrali sobie ludzie tzw. kultury pucharów lejkowatych i pozostawili po sobie ślady w postaci bezsprzecznie efektownych grobowców.
Cmentarzysko w Wietrzychowicach zawiera 5 podłużnych grobowców, każdy otoczony niewielkimi głazami. Są one datowane na IV tysiąclecie przed Chr. Grobowce są szersze od frontu i zwężają się ku tyłowi długimi "ogonami". Zmarłych (przeważnie 1 osobę, czasem 2 lub 3) chowano w szerszej, frontalnej części grobowca, po czym usypywano nad nimi potężne wały ziemne, mające ponad 1000 m³ objętości. Wysokość tych konstrukcji od frontu dochodziła do 3 m.
Grobowiec nr 1.
Grobowiec ma długość 76 m i szerokość od czoła 10 m. W czołowej części między głazami znajduje się przerwa, stanowiąca zapewne wejście dawnej do drewnianej komory kultowej. Wewnątrz pochowano prawdopodobnie 2 osoby. Szczątki kostne nie zachowały się.
Grobowiec nr 2.
Grobowiec ma długość 93 m i szerokość od czoła 9 m. Odkryto w nim pojedynczy grób, który nie posiadał żadnej konstrukcji. Zmarłego mężczyznę w wieku około 50 lat ułożono bezpośrednio na ziemi.
Grobowiec nr 3.
Zdjęcie rzutu poziomego grobowca pochodzi z tablicy informacyjnej w rezerwacie.
Jest to największy obiekt w obrębie cmentarzyska. Jego długość wynosi 115 m, szerokość w części czołowej 10 m. Przód jest zbudowany z 8 głazów o wysokości do 1,5 m. Między tymi głazami zostawiono przerwę, gdzie było prawdopodobnie wejście do drewnianej komory kultowej. Wewnątrz znaleziono 2 pojedyncze groby. Grób centralny był położony na wprost wejścia, około 2 m od niego. Wewnątrz pochowano na wznak mężczyznę, bezpośrednio na ziemi. Obok znajdował się drugi, nieco mniejszy grób.
Zdjęcie wnętrza grobowca pochodzi z tablicy informacyjnej w rezerwacie.
Grobowiec nr 4.
Szerokość tego grobowca w części czołowej to 6,5 m, długość przypuszczalnie około 30 m. Wewnątrz zachował się tylko fragment czaszki mężczyzny w wieku około 30 lat. Prawdopodobną przyczyną jego śmierci były powikłania wewnątrzczaszkowe spowodowane przewlekłym stanem zapalnym ucha wewnętrznego. Zmarły był ułożony na plecach, bezpośrednio na piasku.
Grobowiec nr 5.
Ma on długość 47 m i szerokość czoła 7,5 m. W miejscu brakującego głazu było najprawdopodobniej od frontu wejście do komory grobowej. Komora ta miała 3,75 m długości, 3 m szerokości; jej dno znajdowało się 30 cm poniżej poziomu gruntu. Pochowano w niej 2 mężczyzn. Pierwszy z nich miał około 35 lat. Stwierdzono u niego czterokrotną trepanację czaszki, spowodowaną zapewne gruźliczymi zmianami w mózgu. Drugi mężczyzna miał około 50 lat. U niego też przeprowadzono trepanację czaszki, którą przeżył. Obaj mężczyźni zmarli z przyczyn naturalnych. Ich ciała ułożono bezpośrednio na piasku.
SARNOWO
Na pn.-zach. od cmentarzyska w Wietrzychowicach znajduje się podobne cmentarzysko w miejscowości Sarnowo. Jest ono również udostępnione do zwiedzania jako całoroczny rezerwat archeologiczny. Grobowce w Sarnowie są datowane na 3,5 - 2,5 tys. lat przed Chrystusem. Jest ich 9. Tutaj głazy nie są ułożone wokół każdego grobowca, jak w Wietrzychowicach, lecz tylko od frontu i na końcu "ogonów". Dodatkowo wewnątrz grobowców szczątki ludzkie były otoczone kamieniami ułożonymi w okręgi, a nie, jak w Wietrzychowicach, w prostokąty.
Grobowiec nr 7.
Wewnątrz znaleziono 1 pochówek ludzki oraz jamę z kośćmi 5 - 9 ludzi prawdopodobnie zjedzonych podczas uczty obrzędowej.
Grobowiec nr 8.
W części centralnej była pochowana 1 osoba. Od szerszej strony grobowiec ten miał "przybudówkę", gdzie pochowano 2 osoby. Groby przykrywała ziemia bagienna z muszlami ślimaków i małży, wśród których znaleziono fragmenty skorupy zjedzonego żółwia błotnego.
Grobowiec nr 9.
Znaleziono tutaj szkielet kobiety zmarłej w wieku 50 - 70 lat. Była ona pochowana prawdopodobnie w trumnie wydrążonej z pnia drzewa. W bocznej ścianie nasypu znaleziono ślady drewnianej budowli.
GAJ
Miejscowość Gaj znajduje się na pd.-zach. od cmentarzysk w Wietrzychowicach i Sarnowie. Na łące, na przeciwko budynku Nadleśnictwa Koło w Gaju, znajduje się zrekonstruowany, monumentalny grobowiec. Był on największy wśród kujawskich megalitów - pierwotnie miał 150 m długości. Jest on datowany na 3,5 tys. - 2,5 tys. lat przed Chr. Pochowano w nim dwoje ludzi. W części czołowej grobowca znajdowała się pierwotnie drewniana budowla, niezachowana.
Obok jest drugi grobowiec, gdzie trwają obecnie prace wykopaliskowe (stan na wrzesień 2015 r.). Mam nadzieję, że niedługo usłyszymy, co tam znaleziono.
Drugi grobowiec rozkopany na pierwszym planie. Z tyłu, między drzewami, grobowiec nr 1.
