Pradzieje w zaświatach

1 listopada - święto pamięci o przodkach. Tym razem napiszę o bardzo dawnych przodkach. Trudno będzie postawić świeczkę na ich grobach lecz mogę opisać, jak o nich zadbano, gdy odchodzili w zaświaty.

Neandertalczyk

Zacznę od neandertalczyka właśnie. W końcu po utracie wiary w jego pokrewieństwo z nami okazało się, że 2 - 4 % z nas nosi jego geny. W dodatku jest się czym chwalić, ponieważ odnajdywane groby świadczą o jego życiu duchowym, a także "człowieczeństwie" w wielu przypadkach większym, niż u homo sapiens sapiens, na przykład:

•  W Le Moustier na pd Francji znaleziono szczątki neandertalczyka ułożonego w pozycji skurczonej na boku, a jego ciało posypano czerwoną ochrą. Pod głową miał poduszkę z krzemieni, a wokół leżały porozrzucane, osmalone szczątki bydła, jakby złożonego w ofierze.
• W Teszik Tasz w Uzbekistanie odkryto pochówek neandertalskiego chłopca sprzed 100 tys. lat, któremu do grobu włożono rogi koziorożca, otaczające parami jego zwłoki.
• Tzw. Starzec z La Chapelle ostatnie swoje lata przeżył pod opieką /rodziny/społeczności, ponieważ silny reumatyzm powykręcał jego ręce i nogi, nie pozwalając na samodzielne funkcjonowanie. Jego kości zachowały się do dzisiaj.
• 60 tys. lat temu został pochowany inny neandertalczyk, który też mógł przetrwać jedynie dzięki pomocy innych. Miał on zagojony dawny uraz głowy, przez który oślepł na jedno oko, a ponadto zaleczone urazy, skutkiem których miał bezwładne prawe ramię, dodatkowo amputowane powyżej łokcia. Pochówek tego neandertalczyka odkryto w jaskini Szanidar w irackich górach Zagros.
• W tej samej jaskini francuska archeolog Arlette Leroi-Gourhan odkryła obfite ślady pyłku kwiatowego wokół grobu innego, młodego neandertalczyka. Analiza tego pyłku wykazała, że młodego neandertalczyka ułożono na posłaniu z kwiatów, np. prawoślazu i innych roślin używanych dziś w ziołolecznictwie.

W kierunku narodzin

Pochówek w pozycji embrionalnej, prezentowany na wystawie w Biskupinie.

Od najdawniejszych dziejów ludzkości spotyka się sposób grzebania zmarłych w pozycji embrionalnej, przy czym ciała są dodatkowo posypane czerwoną ochrą. Jest to zapewne wyraz wiary w powtórne narodziny. Ale gdzie? W zaświatach, czy może ponownie na ziemi (jakaś forma reinkarnacji)?

Megality czyli "polskie piramidy"

Piramidy to określenie trochę na wyrost chociaż tak nazywają te grobowce. Jedyną piramidę w Polsce widziałam w Rapie. Była inna, niż te Egipskie i dużo późniejsza, przez co, paradoksalnie, ciekawa.
Nasze megality to monumentalne konstrukcje, których główną cechą jest długość.
Ich wymiary to przeważnie:
- wysokość około 3 m.,
- szerokość 6 - 15 m.,
- długość 40 - 150 m.

 Grobowiec z Sarnowa na Kujawach datowany na 3,5 tys. - 2,5 tys. lat przed Chr. W czasie, w którym był zbudowany, w czołowej części miał 2 m. wysokości.

Były one usypane z ziemi, czasem ich kształt wyznaczały niewielkie głazy. Wewnątrz w niektórych grobowcach widać ślady drewnianej konstrukcji. Pochowano w nich najczęściej 1 osobę, ale istnieją też takie, gdzie tych osób było do 5.

Grobowiec z Wietrzychowic na Kujawach, datowany na 4 tysiąclecie przed Chr. Ma 76 m. długości i 10 m. szerokości w części czołowej. Oryginalnie miał do 3 m. wysokości.

Jego czoło składało się z 7 głazów z przerwą w części środkowej, stanowiącą prawdopodobnie wejście do drewnianej komory grobowca.

Rekonstrukcja budowli grobowej pod nasypem ziemnym. Ten grobowiec z Pawłowa miał 52 m. długości.

Zdjęcie zrobiłam w muzeum regionalnym w Sandomierzu.

Takie grobowce znajduje się na Kujawach, Pomorzu, na południu kraju oraz w woj. świętokrzyskim. Pochodzą one z IV i III tysiąclecia przed Chr.

Prace wykopaliskowe w jednym z grobowców w miejscowości Gaj na Kujawach (lato 2015 r.).

Grobowiec jest datowany na 3,5 tys. - 2,5 tys. lat przed Chr.

W Wietrzychowicach i Sarnowie cmentarzyska zachowano w formie ładnych, całorocznych rezerwatów archeologicznych.

Najciekawsze, moim zdaniem, miejsce z polskimi megalitami zostawiłam na koniec. Ten unikalny w skali europejskiej zespół cmentarno - kultowy odkryto w Słonowicach w woj. świętokrzyskim i datowano na IV tysiąclecie przed Chr. Znaleziono tu ceremonialny plac o rozmiarach 100 X 100 m., a na południe od niego 7 grobowców megalitycznych. Oryginalnie ściany grobowców były wykonane z drewnianych belek, wnętrze było wypełnione ziemią. Całość przykrywał dach z drewnianych belek. W jednym z grobowców pochowano 3 osoby: mężczyznę, kobietę i dziecko.W pozostałych 6 tylko po jednej osobie. Wokół grobowców megalitycznych znajdowały się liczne "zwykłe" groby. Cały kompleks otaczał rów o szerokości kilkunastu metrów.

Pochówki antywampiryczne

Pomyślałam sobie, że dodam też trochę "grozy". Wszak dla niektórych wigilia 1 listopada to halloween :-)

Zabiegi antywampiryczne miały uniemożliwić zmarłym podejrzanym o zamiary szkodzenia ludziom powrót na ziemię i niecne działania.
Oto przykłady takich zabiegów:

• W okolicach Puław znaleziono grób z połowy III tysiąclecia przed Chr., w którym zmarły miał odciętą lewą rękę w stawie barkowym i wtłoczoną w usta. Ponieważ kości dłoni były rozrzucone pod czaszką, można przypuszczać, że dłoń też była odcięta i podłożona pod głowę.
• W 2014 r. na terenie swojej posesji w Kleczanowie właściciele odkryli grób ze środkowego neolitu, w którym kości były chaotycznie rozrzucone (np. żuchwa znajdowała się w odległości ponad 1 m. od czaszki). Na czaszce i kościach widać było urazy, anomalie, zmiany patologiczne i przeciążeniowe. Deformacja czaszki jest najpewniej pośmiertna. W jamie grobowej oprócz kości ludzkich znaleziono kości zwierzęce.
• W 2011 r. właściciele działki w Pawłowie podczas sadzenia drzew owocowych natrafili na grób z okresu neolitu. Pochowano w nim kobietę w wieku 40 - 50 lat. Ciało było mocno skrępowane, pochowane w pozycji siedzącej i niewykluczone, ze przecięte na pół.
• W okolicy Sandomierza odkryto też megalityczne cmentarzysko datowane na 4 tys. lat przed Chr., gdzie w południowej części były pochówki nietypowe dla tej społeczności. W jednym z grobów zmarłego pochowano na plecach, ze skrępowanymi z tyłu rękoma i głową nienaturalnie skręconą. W innym grobie obok zdekompletowanego szkieletu były kości ręki należące do innej osoby. W kolejnym, podwójnym grobie kobiety i mężczyzny, u ich stóp złożono czaszkę i kość długą małego dziecka. W jeszcze innym grobie były kości młodej osoby i starszej kobiety. Przed złożeniem do grobu ciało młodej osoby przecięto na pół na wysokości pasa, po czym do jamy grobowej włożono górną część jego ciała, a na niej ułożono zwłoki kobiety w taki sposób, że jej stopy znajdowały się w okolicy jego głowy. Na zwłokach kobiety ułożono dolna część przepołowionego ciała, przy czym obie czaszki roztrzaskano.
• Czaszkę przebitą dużym gwoździem znaleziono przypadkowo w 1970 r. na terenie cegielni w okolicy Piotrkowa. Czaszka pochodziła z wczesnego średniowiecza.

Tak więc patrzmy pod nogi, bo nigdy nie wiadomo, co można znaleźć ;-)

Zadziwiający pomysł

Na terenie osad z późnego okresu brązu w pn.-wsch. części Węgier znaleziono już 140 zaskakujących miejsc umieszczenia zwłok. Otóż szczątki ludzkie, niezależnie od płci i wieku, są czasem znajdowane przez archeologów w dołach do składowania lub służących zbieraniu śmieci, w rowach otaczających osady, ewentualnie w studniach. Czasem zwłoki są znajdowane w całości lecz większość z nich  jest niekompletna lub uszkodzona. Często archeolodzy znajdują tylko 1 kość w codziennych odpadach osad.

No i o co w tym może chodzić?

Też z późnej epoki brązu i też z terenu Węgier pochodzi jeszcze jedno zaskakujące znalezisko. W jednym z dołów na terenie osady datowanej na rok 1300 - 1100 przed Chr. znaleziono zwłoki mężczyzny pochowane w skurczonej pozycji. Jego głowę osunięto i umieszczono za plecami, a pomiędzy ramiona włożono czaszkę owcy/kozy.

Informacje o neandertalczykach pochodzą z książki "Zagadka neandertalczyka" Jamesa Shreeve.
Informacje o Słonowicach zaczerpnęłam z serwisu PAP Nauka w Polsce.
Materiał do pochówków antywampirycznych pochodzi z książki Jerzego Głosika "W kręgu Światowita" oraz strony www.archeologia-sandomierz.pl.
Osady z późnej epoki brązu opisałam na podstawie materiałów z wystawy w muzeum w Krośnie. Wiadomości na temat megalitów kujawskich pochodzą z moich wędrówek po Polsce.