Na terenie Tell Qaramel, stanowiska archeologicznego w pn. Syrii, odkryto stałą osadę z 11 tysiąclecia przed Chr., ze stabilną zabudową w postaci kolistych domów z kamiennymi fundamentami, czasem z podłogami wylepianymi gliną, z urządzeniami gospodarczymi (np. żarna) stojącymi na podłodze w stałym miejscu. Obok domów znajdowały się jamy gospodarcze na zasoby. Towarzyszą temu groby pod podłogami domów lub w jamach w bezpośrednim sąsiedztwie domów. Zmarli wyposażani byli w żarna, ornamentowane naczynia kamienne, rozcieracze, tłuczki do moździerzy.
Koliste domy początkowo mają 4-5 metrów średnicy, z czasem rozrastają się nawet do 12 m. średnicy i zaczynają być dzielone na części. Część gospodarcza posiada miejsce do gotowania posiłków i różne schowki. Poza nią pojawia się cześć rekreacyjna z ławą lub ławami do siedzenia i spania. Domy wznoszono z cegły wykonanej z mady i suszonej na słońcu. Czasem takie cegły maja do 70 - 80 cm. długości. Jako budulca używano też bloków wykonanych z wapienia. Ściany domów od wewnątrz i na zewnątrz pokrywano tynkiem wykonanym z mady. Zarówno tynki, jak i podłogi były malowane na różne kolory - biały, żółty, czerwony. Ponadto niektóre z jam zasobowych na zewnątrz domów były wylepiane gliną i mają wypalone ściany. Domostwa były zamieszkiwane przez długi czas. Są w nich ślady powtórnego malowania i rozmaitych napraw. W połowie około 8 tysiąclecia przed Chr. zaczynają sie pojawiać domy o zarysie prostokątnym lub kwadratowym. Wewnątrz jest coraz więcej stałych sprzętów, np. piece chlebowe.
Domy te czasem są półziemiankami lub ziemiankami jedynie z dachem wystającym nad powierzchnię ziemi, wtedy do domu wchodziło się przez dach.
Koliste domy początkowo mają 4-5 metrów średnicy, z czasem rozrastają się nawet do 12 m. średnicy i zaczynają być dzielone na części. Część gospodarcza posiada miejsce do gotowania posiłków i różne schowki. Poza nią pojawia się cześć rekreacyjna z ławą lub ławami do siedzenia i spania. Domy wznoszono z cegły wykonanej z mady i suszonej na słońcu. Czasem takie cegły maja do 70 - 80 cm. długości. Jako budulca używano też bloków wykonanych z wapienia. Ściany domów od wewnątrz i na zewnątrz pokrywano tynkiem wykonanym z mady. Zarówno tynki, jak i podłogi były malowane na różne kolory - biały, żółty, czerwony. Ponadto niektóre z jam zasobowych na zewnątrz domów były wylepiane gliną i mają wypalone ściany. Domostwa były zamieszkiwane przez długi czas. Są w nich ślady powtórnego malowania i rozmaitych napraw. W połowie około 8 tysiąclecia przed Chr. zaczynają sie pojawiać domy o zarysie prostokątnym lub kwadratowym. Wewnątrz jest coraz więcej stałych sprzętów, np. piece chlebowe.
Domy te czasem są półziemiankami lub ziemiankami jedynie z dachem wystającym nad powierzchnię ziemi, wtedy do domu wchodziło się przez dach.
Pierwsze domy miały dachy podtrzymywane słupami, na ogół drewnianymi. W 7 tysiącleciu przed Chr. na terenie m.in. północnego Iraku pojawiają się dachy powstające z elementów produkowanych za pomocą wylewania zaprawy wapiennej w drewniane szalunki.
Ile osób zamieszkiwało taką osadę, czy może miasto? Słynna osada w Jerycho, której datowanie sięga 8600 przed Chrystusem pierwotnie była zamieszkiwana przez 2-3 tys. osób, co wynika z wyliczenia ilości domów.
Początkowo osady były otwarte, bez żadnych przejawów zróżnicowania społecznego. Domy były identycznych kształtów o identycznym wyposażeniu. Nie ma wydzielonych podwórców należących do konkretnych domostw. Zmarli byli chowani z identycznym wyposażeniem. W pewnym momencie w Qaramel i w Jerycho pojawia się mur otaczający osadę. Mur z Jerycho miał 700 m długości, 5 m.wysokości, 3 m. szerokości. Do muru przyległa wieża o wysokości 9 m., na jej szczyt wchodziło się po schodach. Przed murem była fosa o szerokości około 8 m. i głębokości prawie 3 m.
W Qaramel archeolodzy odkryli wieżę obronną prawdopodobnie starszą od wieży w Jerycho, może nawet z przełomu 10 i 9 tysiąclecia przed Chr. Wieża ta ma 7 m średnicy, kształt kolisty, jej mur ma 2 m. szerokości i jest wykonany z kamieni łączonych bez zaprawy. Ślady wskazują, że wieża razem z większością osady była spalona, następnie odbudowana. Osady (miasta), które mogły obejmować wspólnoty nawet szersze niż rodowe, zajmowały się handlem wymiennym, w skład którego wchodziły takie dobra, jak obsydian z południa Europy i Anatolii, kamienie półszlachetne, naczynia, zboża, mięso. Ponadto od około 8 tysiąclecia przed Chr. zaczyna być widoczna specjalizacja grupowa w dziedzinie niektórych form zajęć. W obrębie osiedla pojawiły się pracownie zajmujące się obróbką krzemienia, kości, pracownie garncarskie, pracownie produkujące wyspecjalizowane narzędzia.
Około schyłku 7 tysiąclecia przed Chrystusem, z krzyżowania dziko rosnących odmian wyhodowano pierwszą "udomowioną" odmianę pszenicy. Jest to orkisz (po tysiącleciach mamy słynny orkisz Św. Hildegardy z Bingen, przeczytaj tu). Dowody na tą hodowlaną pszenicę są z Çatalhöyük, na terenie Anatolii. Wyhodowano też jęczmień oraz prawdopodobnie również wtedy zaczęto nawadniać pola.
Od 14 tysiąclecia przed Chr. w nagromadzonych osadach widać dominację kości jednego gatunku zwierząt. Dla osadów z 11-9 tysiąclecia przed Chrystusem są to kości gazeli. Przypuszcza się, że była ona pierwszym gatunkiem poddanym udomowieniu, zresztą nieudanemu. O wiele lepiej poszło z owcą i kozą, którym przypadło pierwsze miejsce pośród udomowionych zwierząt.
W dziewiątym tysiącleciu przed Chr. pojawiło się tzw. łowiectwo kontrolowane. Polega ono na częściowym ograniczeniu swobody poruszania się stad zwierząt do pewnego wybranego obszaru i następnie na selekcji i eliminowanie słabych osobników. Z czasem zaczęto odławiać osobniki wybrane do chowu. Zwierzęta ze stada odławiało się za pomocą kul bolas umieszczanych w woreczkach i umocowanych na rzemieniu. Takie kule znajduje się na stanowiskach archeologicznych z tamtego rejonu. Bolas rzucało się w stada i nie raniąc zwierzęcia unieruchamiało się go.
Po udomowieniu owcy i kozy, w 8 tysiącleciu przed Chr., udomowiono bydło pochodzące od tura, potem też świnię. Dzięki selekcji i krzyżowaniu odpowiednich osobników oraz nowemu trybowi życia i paszy, z czasem zwierzęta hodowlane zaczęły się różnić od ich dzikich przodków.
Rdzeń tego zjawiska gospodarczo-kulturowego rozprzestrzenia się kolejno na tereny dzisiejszej Grecji, Bałkanów, Europy Pd. Zboża w wersji hodowlanej pojawiają się już nawet na najstarszych stanowiskach neolitu przedceramicznego w Europie. Całość tego zjawiska około połowy 5 tysiąclecia przed Chr. pojawia się również na terenach obecnej Polski.
Opracowane na podstawie wykładu prof. Ryszarda Mazurowskiego, emitowanego w Polskim Radiu 2. XII. 2011 r.
Ile osób zamieszkiwało taką osadę, czy może miasto? Słynna osada w Jerycho, której datowanie sięga 8600 przed Chrystusem pierwotnie była zamieszkiwana przez 2-3 tys. osób, co wynika z wyliczenia ilości domów.
Początkowo osady były otwarte, bez żadnych przejawów zróżnicowania społecznego. Domy były identycznych kształtów o identycznym wyposażeniu. Nie ma wydzielonych podwórców należących do konkretnych domostw. Zmarli byli chowani z identycznym wyposażeniem. W pewnym momencie w Qaramel i w Jerycho pojawia się mur otaczający osadę. Mur z Jerycho miał 700 m długości, 5 m.wysokości, 3 m. szerokości. Do muru przyległa wieża o wysokości 9 m., na jej szczyt wchodziło się po schodach. Przed murem była fosa o szerokości około 8 m. i głębokości prawie 3 m.
W Qaramel archeolodzy odkryli wieżę obronną prawdopodobnie starszą od wieży w Jerycho, może nawet z przełomu 10 i 9 tysiąclecia przed Chr. Wieża ta ma 7 m średnicy, kształt kolisty, jej mur ma 2 m. szerokości i jest wykonany z kamieni łączonych bez zaprawy. Ślady wskazują, że wieża razem z większością osady była spalona, następnie odbudowana. Osady (miasta), które mogły obejmować wspólnoty nawet szersze niż rodowe, zajmowały się handlem wymiennym, w skład którego wchodziły takie dobra, jak obsydian z południa Europy i Anatolii, kamienie półszlachetne, naczynia, zboża, mięso. Ponadto od około 8 tysiąclecia przed Chr. zaczyna być widoczna specjalizacja grupowa w dziedzinie niektórych form zajęć. W obrębie osiedla pojawiły się pracownie zajmujące się obróbką krzemienia, kości, pracownie garncarskie, pracownie produkujące wyspecjalizowane narzędzia.
Około schyłku 7 tysiąclecia przed Chrystusem, z krzyżowania dziko rosnących odmian wyhodowano pierwszą "udomowioną" odmianę pszenicy. Jest to orkisz (po tysiącleciach mamy słynny orkisz Św. Hildegardy z Bingen, przeczytaj tu). Dowody na tą hodowlaną pszenicę są z Çatalhöyük, na terenie Anatolii. Wyhodowano też jęczmień oraz prawdopodobnie również wtedy zaczęto nawadniać pola.
Od 14 tysiąclecia przed Chr. w nagromadzonych osadach widać dominację kości jednego gatunku zwierząt. Dla osadów z 11-9 tysiąclecia przed Chrystusem są to kości gazeli. Przypuszcza się, że była ona pierwszym gatunkiem poddanym udomowieniu, zresztą nieudanemu. O wiele lepiej poszło z owcą i kozą, którym przypadło pierwsze miejsce pośród udomowionych zwierząt.
W dziewiątym tysiącleciu przed Chr. pojawiło się tzw. łowiectwo kontrolowane. Polega ono na częściowym ograniczeniu swobody poruszania się stad zwierząt do pewnego wybranego obszaru i następnie na selekcji i eliminowanie słabych osobników. Z czasem zaczęto odławiać osobniki wybrane do chowu. Zwierzęta ze stada odławiało się za pomocą kul bolas umieszczanych w woreczkach i umocowanych na rzemieniu. Takie kule znajduje się na stanowiskach archeologicznych z tamtego rejonu. Bolas rzucało się w stada i nie raniąc zwierzęcia unieruchamiało się go.
Po udomowieniu owcy i kozy, w 8 tysiącleciu przed Chr., udomowiono bydło pochodzące od tura, potem też świnię. Dzięki selekcji i krzyżowaniu odpowiednich osobników oraz nowemu trybowi życia i paszy, z czasem zwierzęta hodowlane zaczęły się różnić od ich dzikich przodków.
Rdzeń tego zjawiska gospodarczo-kulturowego rozprzestrzenia się kolejno na tereny dzisiejszej Grecji, Bałkanów, Europy Pd. Zboża w wersji hodowlanej pojawiają się już nawet na najstarszych stanowiskach neolitu przedceramicznego w Europie. Całość tego zjawiska około połowy 5 tysiąclecia przed Chr. pojawia się również na terenach obecnej Polski.
Opracowane na podstawie wykładu prof. Ryszarda Mazurowskiego, emitowanego w Polskim Radiu 2. XII. 2011 r.
Co działo się w tym czasie na terenach obecnej Polski?
W 10 tysiącleciu przed Chrystusem klimat zaczął się ocieplać (po zlodowaceniach). Od południa rozprzestrzeniają się lasy. Na pn.-zach. obszar Polski porastają lasy brzozowe, na pd.-wsch. lasy sosnowo-brzozowe. Lądolód skandynawski cofnął się, powstało Bałtyckie Jezioro Lodowcowe. Na przełomie 10 i 9 tysiąclecia przed Chr. klimat jednak zaczyna się ochładzać. Lasy ustępują miejsca tundrze. W faunie dominuje renifer. Doprowadziło to nawet do niemal zupełnego zaniku szaty roślinnej na terenie Polski.
No cóż...
Na przełomie 9 i 8 tysiąclecia przed Chr. klimat na naszych ziemiach zaczął się już stale poprawiać, ludzi było coraz więcej, a współcześni zdefiniowali nową formację ekonomiczno-kulturową jako mezolit (okres pomiędzy paleolitem i neolitem).
Zdobycze gospodarcze z Bliskiego Wschodu zaczęły się rozprzestrzeniać kolejno na tereny dzisiejszej Grecji, Bałkanów, Europy Pd. Zboża w wersji hodowlanej pojawiają się już nawet na najstarszych stanowiskach neolitu przedceramicznego w Europie. Całość tego zjawiska około połowy 5 tysiąclecia przed Chr. pojawiła się również na terenach obecnej Polski.
Informacje do drugiej części wpisu pochodzą z książki "Pradzieje Ziem Polskich" pod redakcją Jerzego Kmiecińskiego.
