Agat - Nowy Kościół
Agat - Płóczki
Jest to odmiana chalcedonu o charakterystycznej budowie wstęgowej, powstałej z naprzemianległych warstewek odmiennie zabarwionych. Agaty tworzą kuliste, elipsoidalne lub nieregularne bryły występujące w niektórych zasadowych skałach wulkanicznych. Powstawały, gdy pustki skalne pozostające po ulotnieniu się gazów z krzepnącej lawy zostały wypełnione przez oziębiony roztwór krzemionkowy, który zastygając tworzył agaty. W agatach pomiędzy skrytokrystaliczną krzemionką występuje niekiedy opal. Domieszki mineralnych substancji barwiących wstęgi agatu to głównie czerwony hematyt, żółtawy limonit i zielonkawy chloryt.
Nazwę agat nadał temu kamieniowi grecki filozof, lekarz i przyrodnik - Teofrast (376 - 287 p.n.e.). nazwa prawdopodobnie pochodzi od miejsca jego odkrycia nad rzeką Achates (obecnie Dirillo) na południu Sycylii.
Agaty wykorzystywane były już przez starożytnych Sumerów i Egipcjan. Starożytni Grecy i Rzymianie doprowadzili obróbkę agatów do doskonałości, stosując go w miniaturowych płaskorzeźbach. Tworzyli medaliony zwane gemmami, na których rzeźbili głowy, postacie, a nawet grupy osób. Gemmy z wypukłą płaskorzeźbą nazywano kameami, z rzeźbą wgłębioną - intagliami. mistrzowie starożytni potrafili perfekcyjnie wykorzystać wstęgową budowę agatu - w białej warstwie rzeźbili twarz, w ciemnej resztę postaci.
Pierścienie z agatu noszono w Rzymie od najdawniejszych czasów, chociaż początkowo używać ich mogli tylko patrycjusze. Hannibal po zwycięskiej bitwie pod Kannami, w której pokonał legiony rzymskie, mógł określić liczbę i rangę dowódców na podstawie insygniów wytłoczonych na pierścieniach.
Około 85 r. p.n.e. utworzono w Rzymie pierwszą kolekcję agatowych klejnotów, tzw. daktyliotekę. znacznie bogatsza i piękniejsza kolekcja powstała nieco później w oparciu o łupy wojenne Pompejusza w jego walce z Mitrydatesem. W 61 r. p.n.e. wystawiono ją na Kapitolu jako akt dziękczynienia bogom za odniesione zwycięstwo.
Najpiękniejsza kamea świata, słynna czara Farnese, była pierwotnie własnością Kleopatry, a po jej śmierci znalazła się wraz z całym skarbcem władców Egiptu w Rzymie. Obecnie znajduje się ona w zbiorach Muzeum Narodowego w Neapolu.
Umiejętność barwienia agatów przez podgrzewanie w celu uzyskania czerwonych i czarnych kolorów stała się specjalnością rzemieślników z Konstantynopola. Metody barwienia utrzymywane były w tajemnicy i przekazywano je przez stulecia tylko w wąskim kręgu, z pokolenia na pokolenie.
Agatom zawierającym naprzemianległe białe i czarne warstewki nadano nazwę onyks. Natomiast sardonyks jest agatem z naprzemianległymi warstewkami o barwie białej i brunatnej lub czerwonobrunatnej. Nazywany on też bywa karneolonyksem.
Przy czym na Wschodzie onyks był traktowany jako przesłonięty przejrzystym woalem płomień namiętności. W poezji miłosnej Orientu często porównywano oczy umiłowanej do tajemniczego czarnego kamienia, zachwycającego swym blaskiem i głębią.
Bardzo piękny jest też agat mszysty, w którym dendrytyczne wrostki innych minerałów (tlenków żelaza, chlorytów, manganu) przypominają mech lub paproć.
Tak o agacie pisze Hildegarda z Bingen:
"... tak więc epileptyk, jak i lunatyk, na ciele swym agat zawsze nosić powinni, a lepiej im się dziać będzie...Lunatyk zaś, polegając na swym doświadczeniu, na trzy dni przed napadem lunatyzmu kamień ten w wodzie trzymać powinien, a w dzień czwarty go wyciągnąć, potem wodę ową nieco ogrzać i dania wszelkie, w dniu choroby zjadane, w wodzie tej gotować. Kamień ten powinien wkładać także do napojów, a płyny ponad owym kamieniem stojące pijać musi. tak to przez pięć miesięcy postępować mu trzeba. Odzyska dzięki temu panowanie nad swymi zmysłami, jak i zdrowie - o ile Bóg nie zechce inaczej".
Sardonyks w tekstach Hildegardy:
"... A ma on moce sprawcze w swej naturze i nadaje moc pięciu zmysłom człowieka, będąc dla nich pewnego rodzaju środkiem leczniczym...Gdy bowiem człowiek położy go przy sobie na swą nagą skórę i będzie go często brał do ust, tak jednak, by nie zakłócił on jego oddechu, potem go wyciągnie i po tym włoży ponownie, wzmocniony będzie rozum, wiedza i wszystkie zmysły ciała. Tak pozbędzie się człowiek wszelkiego gniewu, głupoty i niedbalstwa..."
Onyks według Hildegardy:
"... A onyks nie ma wielkiego gorąca ognia, ale zawiera ciepło powietrza i powstaje, mając swe korzenie w słońcu, a sklejony jest przez różne chmury. z tego powodu ma on wielką moc przeciw chorobom, powstającym z powietrza".
"... Ale także kiedy jesteś dotknięty smutkiem, spójrz uważnie na onyks i włóż go zaraz do swych ust, a ciemiężenie twego ducha będzie słabnąć".
"... A kto ma silną gorączkę, niech włoży onyks na pięć dni do octu, a potem, kiedy go wyciągnie, niech miesza i przyprawia wszystkie swoje potrawy tym octem i takie je, a gorączka będzie słabnąć i lekko zanikać, gdyż dobre ciepło onyksu, zmieszane z ciepłem octu, usuwają najbardziej szkodliwe soki, z których powstaje gorączka".
"... Ale i kto odczuwa ból w sercu lub w boku, niech ogrzeje onyks w swych dłoniach lub przy skórze swego ciała, i niech ogrzeje z kolei wino przy ogniu w naczyniu, a następnie niech zabierze naczynie znad ognia i trzyma onyks nad tym parującym winem, by spływający z niego pot zmieszał się z owym winem, a potem niech włoży go do ciepłego wina i wypije to zaraz, a ciepło serca i boku osłabną".
W Polsce większe wystąpienia pięknie zabarwionych agatów znajdują się na Dolnym Śląsku w skałach wulkanicznych (porfirach i melafirach), głównie w Górach Kaczawskich (Nowy Kościół, Płuczki Dolne) oraz w okolicach Kamiennej Góry (Lubiechowa) i Kłodzka.
Opracowane na podstawie: A. Bolewski, A. Manecki "Rozpoznawanie minerałów; A. Bolewski, A. Manecki "Mineralogia szczegółowa"; K. Maślankiewicz "Kamienie szlachetne" ; J. Kourimsky "Encyklopedia minerałów i skał"; B. Krzywobłocka, R. Krzywobłocka "Tajemnice klejnotów"; A. Conrad-Seibert ,K. Hechtberger "Hildegarda z Bingen. Sentencje i porady na każdy dzień".
