Kreta - cywilizacja minojska, Pani Labiryntu

Poniższy tekst jest wersją pisaną opowieści z filmiku umieszczonego na YouTube, a zalinkowanego tutaj. Polecam i tekst i filmik :-)

Piękna, ciepła wyspa Kreta. I niezwykle ciekawa, dlatego udałam się na nią pod koniec lata.
Jako miejsce pobytu była doceniana od czasów ginących w mroku przeszłości.

Najdawniejsze ślady

 

Najdawniejsze ślady pobytu, jakby tu powiedzieć, aby nie użyć terminu praludzie… powiedzmy istot pewnie i sprawnie poruszających się w pozycji dwunożnej i zostawiającej ślady przypominające ludzkie, odkrył na Krecie dr Gerard Gierliński. Te ślady wydatowano na prawie 6 mln lat. Zostawmy jednak ten sensacyjny temat na inny czas, ponieważ z jednej strony poza śladami nie mamy na temat tych zagadkowych istot żadnych informacji, a z drugiej wymaga on odrębnego opracowania.

Najstarsze kamienne narzędzia znajdowane na Krecie są datowane na 150 tys. lat, lecz dopiero od 7 tysiąclecia przed Chr. pozostałości po dawnych mieszkańcach Krety są wyraźne. Oczywiście nikłość najstarszych śladów może być spowodowana tym, że im głębiej w przeszłość, tym rzadziej coś się zachowuje.

Król Minos

 

Od drugiego tysiąclecia przed Chrystusem zaczynają wyrastać centra zwane pałacami i duże miasta – legendarna cywilizacja minojska.

Jej nazwa pochodzi od opiewanego przez Starożytnych króla Minosa. Zgodnie z homerycką i klasyczną tradycją był to sprawiedliwy i potężny władca, bezlitosny dla swoich wrogów. Zawsze co 9 lat otrzymywał potwierdzenie władzy od swojego ojca Zeusa, a po śmierci stał się sprawiedliwym sędzią i arbitrem w Hadesie. Jako syn Zeusa i Europy jest symbolicznym wyrazem wkładu Minojczyków, a później świata greckiego dla uformowania się kultury europejskiej.

Herodot, Tukidydes, Strabo, Diodor Sycylijski, Pauzaniasz i wielu innych wspominali o minojskiej dominacji w świecie egejskim i o sieci kolonii założonych przez potężnego króla. Zgodnie z tradycją Minos wyplenił piractwo i skolonizował Morze Egejskie. Podstawową prawdę tej tradycji potwierdzają ciągłe odkrycia miejsc obecności Minojczyków i ich wpływów na wyspach i wybrzeżach Morza Egejskiego oraz wzdłuż wybrzeży Azji Mniejszej. Wschodnie legendy są nasycone chwałą sztuki minojskiej, do czego materialnych dowodów dostarczają dzieła minojskich artystów, którzy dekorowali ściany pałaców w Egipcie i Lewancie, a luksusowe naczynia - dzbany, dzbanki, misy, głębokie talerze, filiżanki, kubeczki itp. itd., produkt warsztatów w Knossos i Fajstos, są znajdowane w całym basenie Morza Śródziemnego, od Cyklad i Peloponezu do Cypru, Egiptu i Syro-Palestyny.

Wprawdzie tradycja przekazała nam imię Minos, lecz w rzeczywistości może chodzić o dynastię władców Krety. Na ten trop naprowadzają nas choćby Herodot i Tukidydes, którzy mówią o dwóch królach o imieniu Minos – dziadku i wnuku.

Labirynt w Knossos

 

A co z Minotaurem i labiryntem?  To, skąd Grekom przyszedł na myśl pół człowiek pół byk, urodzony przez królową Pazyfae jest dla mnie tajemnicą, natomiast labiryntem przechowanym w mitach mógł być sam tzw. pałac w Knossos. W jego konstrukcji zwraca uwagę mnóstwo niewielkich pomieszczeń, pomiędzy którymi można wędrować, w dodatku na dwóch poziomach, a w niektórych miejscach na trzech. Osobie nie znającej topografii miejsca orientację mogły dodatkowo utrudniać liczne przepierzenia, które można było nasuwać na przejścia i z nich odsuwać. Dawało to wygodną regulację oświetlenia, przewiewności i temperatury, lecz przybysz z zewnątrz łatwo mógł się zgubić.
W taki sam sposób były zresztą budowane również i inne konstrukcje tego typu, jednakże Knossos jest największe i najbardziej skomplikowane.

Na poparcie tej intuicji przemawiają tabliczki z pismem linearnym B - produkt Mykeńczyków, którzy przejęli władzę w Knossos po około 1450 r. p.n.e. Te tabliczki wypaliły się przypadkiem w wielkim pożarze i przetrwały, a wraz z nimi informacja o darach przekazywanych dla tradycyjnej bogini, Pani (Potnia) Labiryntu, która teraz była czczona razem z innymi bóstwami, które przypłynęły z Mykeńczykami.

Poza tym, jeśli to ma jakiekolwiek znaczenie, mity greckie wskazują, że labirynt Minotaura był pod pałacem w Knossos.

Gliniana płytka będąca dokumentem ofiary dla Pani Labiryntu, datowana po 1450 r. p.n.e. Znaleziona w Knossos, a przechowywana w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie. Pismo linearne B (odczytane). 

A clay plate, which is a document of a sacrificefor the Lady of the Labyrinth, dated after 1450 B.C.E. Found in Knossos and stored in the Archaeological Museum of Heraklion. Linear B (read).

Wielka Bogini

 

Kultura minojska jest niezwykle ciekawa sama w sobie, lecz biorąc pod uwagę wiodącą tematykę moich poszukiwań należy zadać pytanie: co w niej takiego wyjątkowego dla osoby interesującej się prehistorią? Przecież są starsze, wspaniałe cywilizacje, jak choćby Egipcjanie czy Sumerowie.

Otóż na Kretę pojechałam ze względu na Wielką Boginię, labrys i byka. Ponadto lawina znalezisk pokazuje, że te trzy tematy są ze sobą powiązane.


Pani Labiryntu, Wielka Bogini, co można o niej wywnioskować ze znalezisk archeologicznych?


Najstarsza kobieca figurka, a właściwie jej część, wystawiona w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie pochodzi sprzed 6 - 5 tys. lat. Później, im bliżej naszych czasów, figurek zachowuje się coraz więcej. Evans, odkrywca Knossos, znalazł tam jeden ciekawy eksponat z późnego neolitu - dłonie pochodzące od jakiegoś zagubionego posążka, które wyraźnie przypominają dłonie posążków tzw. "bogini z podniesionymi rękami", popularne co najmniej 4 tys. lat później.
Ten sam Evans eksplorując kompleks w Knossos odkrył w zachodnim skrzydle budowli coś w rodzaju zakrystii - przechowalni pomiędzy świątyniami. Tam, wśród wielu innych artefaktów były dwa niezwykle piękne i interesujące z punktu widzenia naszych rozważań. Otóż były to dwie fajansowe figurki bogini trzymającej węże. Ciekawostką jest to, że w XXI w. nie jest łatwo wykonać z fajansu czegoś tak misternie delikatnego. Oba posążki przedstawiają boginię w stroju z epoki, o czym wnioskujemy na podstawie kobiecych figurek wotywnych z różnych sanktuariów oraz z minojskich fresków, które zachowały się w Knossos i Arkotiri na wyspie Santoryn. Wygląda na to, że w taki gorset, jaki nosi bogini upostaciowiona w figurkach oraz długą spódnicę ubierały się kapłanki i arystokratki, chociaż nie jest wcale wykluczone, że tego rodzaju modne ubranie nosiła również reszta pań.

Jedna z figurek "Wężowej Bogini", znaleziona w Knossos, datowana na ok. 1600 p.n.e. Wystawiona w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie.

One of the figures of the "Serpent Goddess", found in Knossos, dated around 1600 B.C. Exhibited at the Archaeological Museum in Heraklion.

Informacje potrzebne do powstania tego wpisu pochodzą z:

• tekstów, artefaktów i opisów znajdujących się w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie oraz w niewielkich ilościach w Muzeum Archeologicznym w Retymno,
• terenów wykopalisk w Knossos, Fajstos, Malii, Hagia Triada i Tylissos.
• I części II tomu dzieła Artura Evansa "The Palace of Minos at Knossos" (wydanie anglojęzyczne , Londyn 1928 r., ilustracja ze strony 11).