Współrzędne prezentowanych miejsc:
Rezerwat geologiczny w Zachełmiu
50°58'09.4"N 20°41'21.4"E
(50.969270, 20.689287)
Żydowski Jar w Bałtowie
51°01'08.6"N 21°32'51.6"E
(51.019066, 21.547664)
50°53'10.5"N 20°35'23.8"E
(50.886246, 20.589933)
Tekst lektora z filmiku:
Ciepły, podzwrotnikowy klimat i pływy, które okresowo odsłaniają i zasłaniają plażę. Na jej powierzchni powstają charakterystyczne spękania związane z wysychaniem. Czasami na częściowo podeschniętą powierzchnię spada deszcz, zostawiając swoisty ślad. Gdzie należy się wybrać, aby odnaleźć to miejsce?
Otóż do nieczynnego Kamieniołomu Zachełmie. Miejsce jest nadal ładne, spokojne i relaksacyjne, a dodatkowo obecnie dla nas atrakcyjniejsze, bowiem w dewonie było w atmosferze mniej tlenu niż dziś. Ciesząc się więc lepszymi okolicznościami przyrody niż te 390 mln lat temu, można usiąść na ławce lub na rozgrzanym słońcem kamieniu i przenieść się w wyobraźni na podzwrotnikową plażę. Wokół będzie widać też okresowe jeziora, a także chodzące tu i tam słynne tetrapody, znane z tego, że po raz pierwszy wyszły z wody i zaczęły coraz śmielej buszować po lądzie właśnie na terenie dzisiejszego Zachełmia. Wyglądają one niezwykle sympatycznie, choć niektóre są bardzo duże, osiągając długość nawet 2,5 m. Jeśli wejdziemy pobrodzić w płytkim, ciepłym morzu, to może wypatrzymy stworzonka podobne do dzisiejszych krewetek i będziemy się im mogli poprzyglądać.
A teraz jeszcze raz zerknijcie na porozrzucane tu i ówdzie pozostałości tamtych odległych czasów.
I, korzystając z dobrodziejstwa internetu - szybki sus w czasie o 230 mln lat. Przemieszczamy się też o drobne 85 km. W tym momencie jesteśmy w górnej jurze w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Żydowski Jar w Bałtowie. W górnej jurze wapienne skały Żydowskiego Jaru były węglanowym mułem rozległego wybrzeża płaskiej wyspy. Klimat był ciepły, w powietrzu było nieco więcej tlenu niż obecnie. Na bałtowskiej wyspie mieszkały dinozaury, co jest jednocześnie powodem utworzenia parku dinozaurów w Bałtowie właśnie. Wyspę porastały mało zróżnicowane, sucholubne rośliny, więc wszystkie dinozaury od roślinożerców po drapieżniki, były mniejsze niż na stałym lądzie. Zresztą biolodzy mówią, że ten trend utrzymuje się nadal - na wyspie ssaki są mniejsze, a gady większe niż na kontynencie. Powracając na naszą wyspę sprzed 160 mln lat - widać na niej różne teropody, np. celurozaury, allozaury, a także roślinożerne dryomorfy. Zwierzęta kręciły się tu i tam w swoich dinozaurzych sprawach, zostawiając ślady. I to jest właśnie największa atrakcja tego miejsca - skamieniałe, rzeczywiste tropy dinozaurów, pozostawione tam, gdzie je znaleziono.
Żydowski Jar znajduje się na przeciwko parku dinozaurów w Bałtowie, po drugiej stronie ulicy. Jar ten jest bardzo malowniczy i jego tajemniczy wygląd zachęca do spacerów. Ślady dinozaurów są niemal za wejściem. Pierwszy z nich znajduje się pod zadaszeniem, a zostawił go drapieżny celurozaur. Tu natomiast swoją łapę postawił allozaur. Ślad ma 31,5 cm, co właśnie wskazuje na wspomniane mniejsze rozmiary dinozaurów na wyspach, bo jest on odpowiednikiem tropów o długości nawet 75 cm. No chyba, że był to dinozaurzy maluch. Poniżej, na pionowej ścianie są tropy roślinożerców, których tropem podążał drapieżny teropod. Idąc dalej zagłębiamy się w nastrojowy jar. Warto go przejść, bo poza przyjemnością spaceru na górze czeka nas bonus w postaci ładnego widoku na okolicę z bałtowskim parkiem dinozaurów.
Co łączy ślady w Zachełmiu i w Bałtowie? Tak macie rację. Wszystko, co Wam przychodzi do głowy jest słuszne, lecz jest jeszcze jedna rzecz. Otóż te tropy są odchylone od poziomej płaszczyzny pod różnymi kątami, poprzez 90 stopni aż po bycie "do góry nogami", bo ślad pod wiatą w Bałtowie to wypukła część, pasująca do zagłębienia pozostawionego przez zwierzę.
Takie "cuda" są spowodowane różnymi obrywami i osunięciami terenu oraz fałdowaniem.
Szczęśliwym trafem można zobaczyć ładny fałd w okolicy, tzn w okolicy Zachełmia, a dokładnie w Ślichowicach na przedmieściu Kielc, 20 km od Zachełmia. Ten przykładowy fałd powstał w karbonie, ponad 300 mln lat temu. Obecnie nie można do niego podejść, lecz widać go naprawdę dobrze z pobliskiego skwerku.
Jeśli już jesteśmy w Kielcach, to jakieś 20 km dalej jest śliczna Jaskinia Raj, którą można też przy okazji odwiedzić, ale o tym przy innej okazji.
Bałtów, Żydowski Jar. Ślady dinozaurów in situ.
Bałtów, the Żydowski Jar. In situ dinosaur footprints.
Carboniferous folds in Ślichowice.
